Kontynuuję rozpoczęty przez Witka cykl dot. wyboru optymalnej formy prawnej przedsiębiorstwa społecznego (PS). W tym wpisie przedstawiam najczęstsze sytuacje, w których powstają poszczególne rodzaje przedsiębiorstw społecznych. Skupiam się przy tym na formach, które są najbardziej popularne: spółdzielni socjalnej, spółce z o.o. non profit, stowarzyszeniu i fundacji.

Spółdzielnia socjalna – najczęstsze sytuacje, w których jest powoływana

Spółdzielnia socjalna najczęściej powstaje w następujących przypadkach:

• udział jednostek samorządu terytorialnego (np. gmina lub powiat są jednym z założycieli spółdzielni), na szczególną uwagę zasługuje założenie spółdzielni socjalnej przez dwie jednostki samorządu terytorialnego – w takiej sytuacji istnieje możliwość korzystania z tzw. zamówień in house, czyli zlecenia zadań np. gminy będącej członkiem spółdzielni z pominięciem przetargu,
• chęć szerokiej współpracy i korzystania ze wsparcia z JST (w kontekście zwłaszcza zamówień podprogowych, form wsparcia przewidzianych w ustawie o spółdzielniach socjalnych, np. dotacji czy pożyczek, czy też działań w zakresie pożytku publicznego),
• chęć i realne możliwości korzystania z dedykowanych dotacji z Funduszu Pracy i Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (np. mamy dobre relacje z urzędem pracy i chcemy to wykorzystać – spółdzielnia daje najwięcej możliwości korzystania ze wsparcia z FP i PFRON),
• dwie organizacje pozarządowe chcą prowadzić przedsiębiorstwo społeczne poza swoją strukturą organizacyjną (np. nie chcą rozpoczynać działalności w ramach stowarzyszenia / fundacji, bo obawiają się, że ucierpi na tym działalność statutowa lub ograniczą sobie możliwości pozyskiwania środków na tę działalność),
• osoby fizyczne i chęć prowadzenia działalności na równych prawach (np. kilku znajomych chce założyć podmiot, w którym będą mieli równe prawa i obowiązki, a nie ma 7 osób, więc nie wchodzi w grę powołanie stowarzyszenia).

Obserwuję, że ostatni podpunkt, czyli założenie spółdzielni socjalnej przez osoby fizyczne, pojawia się coraz rzadziej. Ktoś kiedyś stwierdził nawet, że jest to „twór anachroniczny”. Osobiście jestem bardziej powściągliwy, ale fakt faktem, że w przypadku osób fizycznych Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej zwykle preferują inne formy prawne.

Spółka z o.o. non profit – najczęstsze sytuacje, w których jest powoływana

Spółki z o.o. non profit najczęściej powstają w następujących przypadkach:

• podwykonawstwo lub rozwój istniejącego przedsiębiorcy (funkcjonująca na rynku firma szuka sprawdzonego podwykonawcy i bierze na siebie ryzyko powołania nowego podmiotu, zakłada więc spółkę z o.o. non profit, w której będą pracować osoby defaworyzowane; spółka jako przedsiębiorstwo społeczne korzysta z dotacji, a firma komercyjna bierze na siebie kwestie zapewnienie zaleceń dla firmy społecznej oraz odpowiedniego przygotowania jej pracowników),
• koncentracja na działalności gospodarczej (inicjator PS nie ma pomysłu na działalność pożytku publicznego, chce po prostu prowadzić działalność gospodarczą w formule przedsiębiorstwa społecznego),
• chęć późniejszego przekształcenia się w inny podmiot, np. spółkę akcyjną lub osobową (spółka z o.o. daje tutaj zdecydowanie najwięcej możliwości),
• duże potrzeby inwestycyjne i chęć przyjęcia inwestora w przyszłości (spółka z o.o. ma najszersze możliwości pozyskania kapitału zewnętrznego o charakterze prywatnej inwestycji; w innych formach prawnych w zasadzie nie można mówić o sytuacji, w której osoba z zewnątrz przystępuje do podmiotu wnosząc swój kapitał, a potem sprzedaje swoje udziały z zyskiem),
• założona jednoosobowo przez stowarzyszenie, które chce wydzielić działalność gospodarczą do podmiotu zewnętrznego; pozwala to korzystać ze zwolnienia z podatku dochodowego w spółce (o ile dochód spółki zostanie przekazany na cele statutowe stowarzyszenia, pod warunkiem, że te cele pokrywają się z celami, o których mówi art. 17 ust.1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych).

Fundacja – najczęstsze sytuacje, w których jest powoływana

Fundacja najczęściej powstaje w następujących przypadkach:

• przedsiębiorstwo społeczne, obok działalności gospodarczej, ma konkretny pomysł na działalność statutową w zakresie pożytku publicznego; chce przy tym możliwie szeroko pozyskiwać środki na te działania (np. niektóre konkursy, zwłaszcza organizowane przez fundacje korporacyjne, ograniczone są do organizacji pozarządowych) z wykorzystaniem np. zbiórek publicznych (tutaj fundacja / stowarzyszenie są oczywistymi podmiotami); organizowanie zbiórki przez spółkę non profit czy spółdzielnie socjalną może budzić zdziwienie darczyńców, na czym oczywiście niespecjalnie zależy organizatorowi zbiórki),
• inicjator traktuje działalność gospodarczą jako działalność o dodatkowym charakterze,
• współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego i pozyskiwanie środków w otwartych konkursach ofert na działania pożytku publicznego (teoretycznie spółdzielnia socjalna i spółka non profit mają tutaj takie same możliwości, ale w praktyce różnie z tym bywa),
• chęć powołania podmiotu, który byłby stosunkowo prosty do prowadzenia (możliwie mało formalności wynikających z samej formy prawnej), a przy tym w pełni sterowalny (przez odpowiednie zapisy statutu fundator może np. zapewnić sobie dożywotnią funkcję prezesa zarządu).

Stowarzyszenie – najczęstsze sytuacje, w których jest powoływane

Stowarzyszenie najczęściej powstaje w następujących przypadkach:

• założycielami jest grupa znajomych, którzy chcą prowadzić przedsiębiorstwo społeczne na równych prawach, z czego niekoniecznie wszyscy chcą pracować w stowarzyszeniu (w przypadku spółdzielni socjalnej: osoba fizyczna, która jest członkiem powinna być również pracownikiem),
• do tego chcą mieć szerokie możliwości pozyskiwania środków zewnętrznych na działania w zakresie pożytku publicznego.

Nie ukrywam, że stowarzyszenie jest najrzadziej wybieraną formą prawną przedsiębiorstwa społecznego (oczywiście z czterech tutaj opisywanych). Według danych na lipiec 2019 r. w skali kraju funkcjonowało 90 stowarzyszeń będących przedsiębiorstwami społecznymi, co stanowiło ok. 8% wszystkich przedsiębiorstw społecznych.

To tyle nt. najczęstszych sytuacji, w których inicjatorzy decydują się na spółdzielnię socjalną, spółkę non profit, fundację, czy stowarzyszenie. Z jakimi jeszcze sytuacjami spotykasz się od czasu do czasu? Zachęcam do komentowania wpisu.