Jeśli już wiesz, że chcesz założyć przedsiębiorstwo społeczne to stoisz przed jedną z ważniejszych decyzji. Wybór formy prawnej to decyzja, która zaważy na sposobie zarządzania przedsiębiorstwem społecznym. Ten wpis polecam w szczególności tym, którzy dopiero planują założenie przedsiębiorstwa społecznego.

Kilka ważnych pojęć

Codzienność każdego z nas, codzienność każdego managera zarządzającego przedsiębiorstwem społecznym to nieustający ciąg czynności prawnych. Każda umowa, zakup czegoś, wynajem, sprzedaż, zlecenie czegoś komuś albo zaciągnięcie pożyczki to przykłady czynności prawnych. Warto sobie też uświadomić, że czynności prawne dokonują się między osobami. To osoby fizyczne, czyli ludzie lub osoby prawne, czyli instytucje posiadające jakąś formę prawną zawierają te umowy, stając się posiadaczami majątku lub dłużnikami.

Jeśli więc planujemy założyć przedsiębiorstwo społeczne to musimy zastanowić się, jaką osobą prawną chcemy być, czyli jaką wybrać formę prawną. Przedsiębiorstwo społeczne to pewien rodzaj działalności a nie forma prawna.

Zgodnie z definicją przedsiębiorstwa społecznego musi ono być podmiotem ekonomii społecznej. Właśnie, dlatego wśród form prawnych, które mogą prowadzić przedsiębiorstwo społeczne są:

1. stowarzyszenia;
2. fundacje;
3. koło gospodyń wiejskich
4. kościelne osoby prawne oraz organizacje zrzeszające wiernych;
5. stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego;
6. spółdzielnie socjalne;
7. spółki z o.o. i spółki akcyjne.
8. spółdzielnia, której celem jest zatrudnienie tj. spółdzielnia pracy lub spółdzielnia inwalidów i niewidomych

Stowarzyszenie

Stowarzyszenie to organizacja pozarządowa, której zasady działalności opisuje Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o Stowarzyszeniach. Ustawa rozróżnia dwa rodzaje stowarzyszeń tj. stowarzyszenie zwykłe i stowarzyszenie rejestrowe. Stowarzyszenie zwykłe to uproszczona forma stowarzyszenia, jednak uproszczona tak bardzo, że nie kwalifikuje się do prowadzenia przedsiębiorstwa społecznego.

Stowarzyszenie rejestrowe to forma prawna przeznaczona dla grupy osób, która chce wspólnie razem realizować to, co dla nich ważne, czyli cele statutowe. To odpowiednia forma prawna dla tych, którzy chcą wspólnie razem na równych prawach decydować jak te cele będą realizowane. Aby powołać i później prowadzić stowarzyszenie taka grupa musi liczyć, co najmniej siedem osób nazywanych członkami stowarzyszenia.

Fundacja

Fundacja to także organizacja pozarządowa, działająca w oparciu o Ustawę z dnia 6 kwietnia 1984 Prawo o Fundacjach. Fundację ustanawia (zakłada) jedna lub więcej osób, które nazywa się później fundatorami. Fundatorzy to osoby, dla których jakaś działalność społeczna była tak ważna, że w obecności notariusza zadeklarowali, że przeznaczą jakąś kwotę pieniędzy lub majątek na założenie fundacji, która tę działalność będzie prowadzić.

Fundatorem lub fundatorami może być każda osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo i miejsce zamieszkania. Fundatorem może być także osoba prawna o ile jej wewnętrzny dokument (np. statut stowarzyszenia) lub uchwała tego nie zakazuje.

Pisząc o fundacjach należy podkreślić, szczególną rolę fundatora/ów. To fundator lub fundatorzy uchwalają statut, który opisuje zasady działalności fundacji. W statucie, fundatorzy mogą wprowadzić regulacje, dzięki którym to do nich należeć będzie decydowanie o zmianach w statucie, powoływanie i odwoływaniu zarządu wtedy, gdy uznają, że prowadzi działalność niezgodnie z pomysłem na realizacje, którego przeznaczyli swój majątek…

Jeśli rozważasz powołanie przedsiębiorstwa społecznego, to skorzystaj z darmowego kursu e-mail “Firma społeczna – jak zacząć?”. Przez trzy dni otrzymasz dodatkowe informacje przydatna początku drogi firmy społecznej.

Koło Gospodyń Wiejskich

Koło Gospodyń Wiejskich (KGW) to niedawno wprowadzona forma prawna działająca w oparciu o Ustawę z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich. KGW są organizacją pozarządową i tym samym zaliczane są do podmiotów ekonomii społecznej. Właśnie, dlatego spełniają podstawowy warunek, który musi spełniać forma prawna by po spełnieniu kolejnych warunków można było prowadzić przedsiębiorstwo społeczne.

KGW to typ organizacji, której działalność musi się koncentrować na działalności wymienionej w Art. 2 ust. 3 Ustawy o kołach gospodyń wiejskich. Każdy inny rodzaj działalności jest działalnością dodatkową Koła. Teoretycznie, więc można próbować tworzyć przedsiębiorstwo społeczne w ramach KGW, jednak trudno uznawać za „dodatkową” działalność taką, której skala jest na tyle duża, że umożliwia wynagradzanie kilku osób pracujących w przedsiębiorstwie społecznym.

Innym obowiązkiem KGW, który w porównaniu ze stowarzyszeniem wypada na korzyść tego drugiego jest coroczny obowiązek uaktualniania listy członków w rejestrze prowadzonym przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

Kościelne osoby prawne i organizacje zrzeszające wiernych

Kościelne osoby prawne i organizacje zrzeszające wiernych działają w oparciu o zasady opisane w Ustawach o „stosunku Państwa Polskiego do Kościoła … (tu należy wpisać, jakiego Kościoła)” lub związku wyznaniowego. Takich ustaw jest w polskim prawie kilkadziesiąt. Każda z nich ma swoja listę kościelnych osób prawnych jak i swoją listę organizacji zrzeszających wiernych.

Kościelne osoby prawne to instytucje będące częścią struktury kościoła lub takie organizacje jak Caritas. Struktury kościelne, ze względu na swoją specyfikę nie kwalifikują się do prowadzenia przedsiębiorstwa społecznego. Teoretycznie jest to możliwe, ale w praktyce np. Zakon Bonifratrów powołuje spółki lub fundacje dla prowadzenia takiej działalności.

Takie organizacje jak Caritas teoretycznie mogłyby prowadzić przedsiębiorstwo społeczne jednak najczęściej ze względu na skalę swojej działalności i związane z tym zatrudnienie nie są w stanie spełnić wymogu liczby odsetka osób zatrudnionych.

Właśnie, dlatego dominującymi podmiotami ekonomii społecznej z tej kategorii, które wydają się najbardziej odpowiednie do prowadzenia przedsiębiorstw społecznych są organizacje zrzeszające wiernych. W przypadku Ustawy o stosunku Państwa Polskiego do Kościoła Katolickiego takim typem organizacji jest „organizacja katolicka”, o której mowa w Art.35. W praktyce taka organizacja działa jak stowarzyszenie z tą różnicą, że jej założenie musi zyskać aprobatę władzy kościelnej, która zatwierdza im kapelana lub asystenta kościelnego.

Stowarzyszenie Jednostek Samorządu Terytorialnego

Stowarzyszenia tego typu mogą tworzyć gminy (rozdział 9 art. 84 i 84a ustawy o samorządzie gminnym), powiaty (art. 75 ustawy o samorządzie powiatowym), a także województwa (art. 8b ustawy o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 r.).

Stowarzyszenie tego typu nie jest organizacją pozarządową, jednak jest w katalogu podmiotów mogących prowadzić działalność w sferze pożytku publicznego. Właśnie, dlatego takie stowarzyszenie jest podmiotem ekonomii społecznej a przedsiębiorstwo społeczne to podmiot ekonomii społecznej, który…

Przedsiębiorstwo społeczne może być prowadzone przez takie stowarzyszenie. Ponieważ takie stowarzyszenie współtworzą, co najmniej trzy jednostki samorządu terytorialnego ta forma prawna rzadko, kiedy jest przez samorządy wybierana. Za wyjątkiem przepisów dotyczących tego kto tworzy i jest członkiem takiego stowarzyszenia zasady działalności opisuje Prawo o stowarzyszeniach.

Spółdzielnia socjalna

Spółdzielnia socjalna to najstarsza forma prawna w ramach, której może działać przedsiębiorstwo społeczne. Spółdzielnie socjalne działają w oparciu o ustawę z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych. Jest ona spisem zasad działalności spółdzielni, które jeśli są spełnione to spółdzielnia socjalna spełnia wszystkie wymagania stawiane przedsiębiorstwu społecznemu.

Liczba założycieli spółdzielni socjalnej nie może być mniejsza niż trzy, jeżeli założycielami są osoby fizyczne. W takim przypadku, w ciągu roku spółdzielnia musi zwiększyć zatrudnienie w spółdzielni do 5 osób. Spółdzielnie mogą także założyć dwie osoby prawne. W takim przypadku spółdzielnia musi zatrudnić w ciągu 6 miesięcy od momentu wpisu do KRS 5 osób.

Idea spółdzielni zakłada, że osoby zatrudnione w spółdzielni socjalnej są jej członkami i współdecydują o jej rozwoju i działalności. Właśnie w przypadku, gdy założycielami spółdzielni są osoby prawne to osoby, o których mowa w Art. 4 ust. 1 ustawy o spółdzielniach socjalnych po 12 miesiącach zatrudnienia mają prawo uzyskać członkostwo i wspólnie z założycielami współdecydować o najważniejszych sprawach.

Spółki z o.o. i spółki akcyjne

Spółki z ograniczoną odpowiedzialności i spółki akcyjne to osoby prawne. Warunkiem utworzenia spółki z o.o. jest wniesienie kapitału w wysokości, co najmniej 5 000,00 zł. W przypadku spółek akcyjnych ta kwota jest znacznie wyższa i wynosi 100 000,00 zł. Wniesienie kapitału winno nastąpić w ciągu 7 dni od powołania spółki tj. w dniu, który niemal zawsze wypada przed rejestracją w KRS, przez co niemożliwe jest wniesienie tego kapitału ze środków na założenie przedsiębiorstwa społecznego.

Udziałowcami i akcjonariuszami może być każda osoba fizyczna i każda osoba prawna posiadająca zdolność do takiej czynności prawnej. Ich liczba jest dowolna, jednak w przypadku, gdy właścicielem udziałów lub akcji jest jedna osoba fizyczna to… musi ona płacić składki ZUS na takich samych zasadach jak dla jednoosobowej działalności gospodarczej

Warunkiem uznania spółki z o.o. lub spółki akcyjnej za przedsiębiorstwo społeczne są odpowiednie zapisy w umowie spółki lub statucie. Dopuszczalną formą wprowadzenia zapisów właściwych dla przedsiębiorstwa społecznego jest wprowadzenie tych regulacji w formie uchwał lub jakiegoś dokumentu przyjętego przez Walne Zebranie lub Radę Nadzorczą.

Spółdzielnia pracy lub spółdzielnia inwalidów i niewidomych

Podstawą prawną działalności spółdzielni pracy, spółdzielni inwalidów i niewidomych jest ustawa z dnia 16 września 1982 r. prawo spółdzielcze. Spółdzielnie pracy, inwalidów i niewidomych mogą podobnie jak to ma miejsce w przypadku spółek wprowadzić do swojego statutu ograniczenia i zasady, dzięki, którym będzie można uzyskać status przedsiębiorstwa społecznego.

Warto jednak zauważyć, że spółdzielnia pracy z takimi zapisami stałaby się podmiotem funkcjonującym na takich samych zasadach jak spółdzielnia socjalna.

Szczególnie bliski idei przedsiębiorstwa społecznego jest Art. 181a ustawy prawo spółdzielcze, z którego wynika, że „Przedmiotem działalności spółdzielni inwalidów i spółdzielni niewidomych jest zawodowa i społeczna rehabilitacja inwalidów i niewidomych przez pracę w prowadzonym wspólnie przedsiębiorstwie”.

Zgodnie z Art. 183 § 1. “Za pracę w spółdzielni jej członek otrzymuje oprócz wynagrodzenia środki pochodzące z nadwyżki bilansowej przeznaczonej do podziału między członków zgodnie z zasadami ustalonymi w statucie”. Podział środków pochodzących z nadwyżki bilansowej jest niedozwolony w przedsiębiorstwach społecznych. Właśnie, dlatego wybór spółdzielni pracy, niewidomych, inwalidów, jako formy dla przedsiębiorstwa społecznego może napotykać na trudności związane ze statutem. Tworząc go trzeba będzie pogodzić prawo wynikające z przytoczonego artykułu z obowiązkowym zakazem, dla podmiotów chcących uzyskać status przedsiębiorstwa społecznego.

Co więc wybrać ?

Na takie pytanie odpowiedź jest prosta – “To zależy”. Każda forma prawna ma swoje plusy i minusy. Demokratyczne współdecydowanie w spółdzielni socjalnej dla jednych to największa zaleta a dla innych największa wada. Co więc wybrać ? Na początek lekturę naszych wpisów, w których przybliżamy zalety i wady poszczególnych form prawnych.