Przyjrzymy się dzisiaj działalności pożytku publicznego w przedsiębiorstwie społecznym. Okazuje się bowiem, że tego rodzaju działalność będzie nie tylko okazją, by zrobić coś dobrego, ale również może być po prostu źródłem przewagi przedsiębiorstw społecznych. Wpis jest zapisem najważniejszych kwestii, które zostały poruszone podczas transmisji na żywo na Facebooku i YouTube. Dlatego też możemy polecić również…

Nagranie dla tych, którzy wolą oglądać

Poniżej znajdziesz zapis naszej rozmowy.

Co to jest działalność pożytku publicznego?

Aby mówić o działalności pożytku publicznego muszą być spełnione trzy warunki – działalność musi:

• być społecznie użyteczna,
• prowadzona przez określony rodzaj podmiotów,
• mieścić się w sferze zadań publicznych.

art. 3 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

Działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe (oraz przez podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 – przypis WZ) w sferze zadań publicznych określonych w ustawie.

Poniżej omawiam najważniejsze aspekty poszczególnych warunków.

Co to znaczy działalność społecznie użyteczna?

Warunek społecznej użyteczności oznacza, że działalność pożytku publicznego ma być przydatna z punktu widzenia ogółu osób. Nie mogą to być więc działania na rzecz realizacji celów prywatnych. O ile więc działania na rzecz rozwoju czytelnictwa w Polsce będą działalnością pożytku publicznego, o tyle działania mające na celu budowę prywatnej biblioteczki Waldemara Żbika nie będą tego rodzaju działalnością.

Jakie podmioty mogą prowadzić działalność pożytku publicznego?

Zgodnie z ustawą o pożytku publicznym i o wolontariacie (dla dociekliwych: art. 3 ust. 2 i 3) działalność pożytku publicznego mogą prowadzić:

• organizacje pozarządowe (np. fundacje, czy stowarzyszenia),
• osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego (w tym punkcie mieszczą się np. jednostki Caritas),
• stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
• spółdzielnie socjalne,
• spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2019 r. poz. 1468, 1495 i 2251), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników.

Oznacza to, że jeśli np. działalność społecznie użyteczna podejmowana jest przez zwykłą firmę (np. Jan Kowalski usługi hydrauliczne lub komercyjną spółkę z o.o.), to nie będzie ona działalnością pożytku publicznego. I w tym może tkwić pewna przewaga przedsiębiorstwa społecznego ?

Co mieści się katalogu zadań publicznych?

Katalog ten jest bardzo szeroki – najprościej utożsamiać go z działaniami fundacji, czy stowarzyszeń (o ile np. działalność stowarzyszenia nie jest ograniczona do swoich członków). Mieści się w nim:

• pomoc społeczna, wspieranie rodziny i systemu pieczy zastępczej,
• nieodpłatna pomoc prawna,
• reintegracja zawodowa i społeczna osób defaworyzowanych,
• działalność charytatywna,
• podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej,
• działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego,
• integracja cudzoziemców,
• działalność na rzecz osób w wieku emerytalnym,
• ochrona i promocja zdrowia, w tym działalność lecznicza,
• działalność na rzecz osób niepełnosprawnych,
• promocja zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy,
• działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn,
• działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości,
• rozwój techniki, wynalazczości i innowacyjności,
• działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych,
• nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie,
• działalność na rzecz dzieci i młodzieży, w tym wypoczynek dzieci i młodzieży,
• kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego,
• kultura fizyczna,
• ekologia i ochrona zwierząt,
• turystyka i krajoznawstwo,
• porządek i bezpieczeństwo publiczne,
• obronność państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,
• upowszechnianie i ochrona wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich,
• ratownictwo i ochrona ludności,
• pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą,
• upowszechnianie i ochrona praw konsumentów,
• działalność na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami,
• promocja i organizacja wolontariatu,
• pomoc Polonii i Polakom za granicą,
• działalność na rzecz kombatantów i osób represjonowanych,
• działalność na rzecz weteranów,
• promocja RP za granicą,
• działalność na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa,
• upowszechnianie i ochrona praw dziecka,
• przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym,
• rewitalizacja,
• działalność na rzecz organizacji pozarządowych i podmiotów, które mogą prowadzić działalność pożytku publicznego.

Formy działalności pożytku publicznego

Działalność pożytku publicznego może być prowadzona jako działalność:
• nieodpłatna (działalność pożytku publicznego, za którą organizacja nie pobiera wynagrodzenia),
• odpłatna (m.in. działalność, za którą organizacja pobiera wynagrodzenie lub sprzedaż przedmiotów darowizn).

Warto też wspomnieć, że w przypadku działalności odpłatnej przychody z tytułu tej działalności nie mogą przekroczyć jej kosztów (nie może powstać zysk, czy dochód). Obowiązują poza tym limity wynagrodzeń (dokładnie takie same, jak w przedsiębiorstwie społecznym).

Czy każde przedsiębiorstwo społeczne może prowadzić działalność pożytku publicznego?

Jest tutaj kila spraw godnych uwagi.

Po pierwsze, fundacje i stowarzyszenia zwykle muszą prowadzić działalność pożytku publicznego. Chodzi o to, że działalność gospodarcza nie może mieć w tych podmiotach charakteru dominującego. W końcu organizacje pozarządowe nie mają obowiązku prowadzenia tej działalności. Zostaje więc jako dominująca właśnie działalność pożytku publicznego.

Możliwa jest jeszcze sytuacja, że organizacje te prowadzą działalność statutową, która nie jest działalnością pożytku publicznego, ale to zdarza się bardzo rzadko (np. stowarzyszenie, którego celem jest działanie na rzecz przyznania praw wyborczych krasnoludkom ? albo które działa tylko i wyłącznie na rzecz swoich członków).

Po drugie, naturalnym obszarem działalności pożytku publicznego dla firm społecznych będzie reintegracja społeczna i zawodowa osób defaworyzowanych.

Po trzecie, zdecydowana większość form prawnych firm społecznych będzie mogła prowadzić działalność pożytku publicznego. Wyjątkiem może być np. spółdzielnia pracy, która (po spełnieniu odpowiednich warunków) może mieć status przedsiębiorstwa społecznego, ale nie będzie mogła prowadzić działalność pożytku publicznego (nie ma jej w powyższym katalogu). Katalog podmiotów, które mogą prowadzić działalność pożytku publicznego nie pokrywa się bowiem w 100% z katalogiem podmiotów, które mogą mieć status przedsiębiorstwa społecznego. Pierwszy wynika z ustawy o działalności pożytku publicznego, drugi określony jest jedynie w tzw. Wytycznych CT9.

Co dobrego może wynikać z prowadzenia działalności pożytku publicznego w PS?

Korzyści z łączenia działalności pożytku publicznego i działalności gospodarczej w firmie społecznej będą m.in. następujące:

• dodatkowe źródła finansowania na działalność pożytku publicznego,

Mogą to być darowizny, czy dotacje na cele pożytku publicznego (np. Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, czy możliwość wzięcia udziału w otwartym konkursie ofert w gminie). Otwiera to szereg dodatkowych możliwości prowadzenia działań na rzecz otoczenia firmy społecznej.

Warto przy tym podkreślić, że gdy jednocześnie prowadzimy działalność gospodarczą i działalność pożytku publicznego to muszą być one wyodrębnione księgowo (musimy wiedzieć jakie są przychody i koszty w działalności gospodarczej, działalności pożytku publicznego, w tym oczywiście na poziomie danego projektu).

• możliwość pokrycia części kosztów stałych organizacji,

Jeśli realizujemy projekt finansowany z jakiegoś źródła, to naturalnym jest uwzględniania w jego budżecie części kosztów dotyczących całej organizacji (np. czynszu). To, jaką część kosztów pokryjemy w ramach projektu zależy od skali / zakresu projektu względem całości organizacji (kluczem podziału kosztów jest zwykle wielkość przychodów lub liczba zatrudnionych pracowników).

• generowanie korzyści społecznych, działalność na rzecz społeczności lokalnej,

Prowadzenie działalności pożytku publicznego to po prostu okazja, by zrobić coś dobrego dla naszego otoczenia. W przypadku firmy społecznej naturalnym obszarem może być np. wsparcie osób z niepełnosprawnością, czy też walka ze stereotypami na ich temat. Mogą to być oczywiście również inne obszary. Istotne jest jednak to, że (jak wspominaliśmy) działalność pożytku publicznego jest działalnością społecznie użyteczną.

Jeśli podejmujemy te działania i jesteśmy widoczni w środowisku lokalnym może być nam łatwiej np. robić akcje fundraisingowe, czy ubiegać się o refundacje kosztów lustracji w spółdzielni socjalnej.

• możliwość angażowania wolontariuszy do działalności pożytku publicznego,

W przypadku prowadzenia działalności pożytku publicznego (w tym również działalności odpłatnej) mamy możliwość zaangażowania wolontariuszy. Dzięki temu możemy uruchomić większy potencjał osobowy bez większych kosztów dla organizacji.

• efekt PR-marketingowy,

Czasami jest też tak, że działalność pożytku publicznego będzie nam generowała rozpoznawalność i pozytywny wizerunek, które w działalności gospodarczej są na wagę złota.

• możliwość przetestowania pomysłu / sprawdzenia rynnowego zainteresowania danym tematem,

Działalność pożytku publicznego (w tym odpłatna) może pozwolić na sprawdzenie, czy jakiś rodzaj usług / aktywności cieszy się zainteresowaniem. Może to być punkt wyjścia do refleksji, czy nie wprowadzić takich usług na stałe do swojej oferty.

• możliwość szerszej realizacji misji firmy społecznej,

Prowadzenie działalności pożytku publicznego może pozwolić na skuteczniejszą realizację misji organizacji. Więcej o tym punkcie w jednym z poniższych przykładów.

Przykłady, czyli jak to robić?

Spółdzielnia Socjalna „Szansa i Wsparcie”

Spółdzielnia ta realizowała w 2009 r. projekt „Aktywny senior to radosny senior…” (projekt realizowany był na Śląsku i finansowany środkami Programu Operacyj¬nego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich oraz wkładem własnym spółdzielni). Jego celem była aktywizacja seniorów m.in. poprzez prelekcje tematyczne, zajęcia fizykoterapii czy marsze Nordic Walking. Łącznie na spotkania spółdzielni regularnie przychodziło oko¬ło 60 osób powyżej 60 roku życia. Podczas spotkań opiekę nad seniorami zapewniały członkinie spółdzielni – wykwalifikowane opiekunki (panie miały też certyfikaty prze¬wodniczek Nordic Walking).

Z kolei w działalności podstawowej spółdzielni jedna z ofert dotyczyła usług opie¬kuńczych w środowisku domowym. Realizacja projektu była więc szansą na budowę wi¬zerunku i promocję spółdzielni w grupie zbliżonej do klientów spółdzielni.

Spółdzielnia Socjalna „Kielecka”

Spółdzielnia Socjalna prowadziła pub w klimatycznej kamienicy. Jednocześnie była partnerem w projekcie związanym z integracją międzypokoleniową w ramach Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020. Kilka tygodni po rozpoczęciu działalności rozpoczęły się tam spotkania „Dziadki dla dziatek – spotkania z historią”, których celem była integracja seniorów i młodzieży wokół tematów związanych z lokalną historią i tradycją (przykładowe tematy: „Jak powstaje miasto: Kielce od osady do metropolii?”, „Czysta woda – dobre piwo. Kieleckie browarnictwo”, „Kielce zapomniane. Nieistniejące budowle”). Spotkania prowadzone były przez regionalistów i pasjonatów Kielc w atrakcyjnej formie.

Jak łatwo się domyślić realizacja projektu ułatwiła promocję lokalu spółdzielni jako miejsca ciekawych wydarzeń i spotkań. Poza tym grupa kilkudziesięciu odwiedzających na początku działalności to też istotny plus.

Tego rodzaju model działania pojawia się także w wielu innych podmiotach z branży gastronomicznej. Często aktywność np. kulturalna, promocja młodych twórców, czy po prostu organizacja różnych wydarzeń w ramach pożytku publicznego mogą być czynnikami przyciągającymi do lokalu.

Spółdzielnia Socjalna „U Starosty”

Spółdzielnia została założona przez powiat nowotarski i lokalne stowarzyszenie, które zrzeszało rodziców dzieci z niepełnosprawnością. Następnie zatrudniała osoby, które – po przygotowaniu w Środowiskowym Domu Samopomocy – pracowały jako pomoce kuchenne. Jednocześnie spółdzielnia wynajmowała od powiatu nieruchomość, w której dla swoich pracowników oferowała mieszkania. Dzięki temu mogła zaproponować kompleksowe wsparcie.

Przykład ten obrazuje, że łącząc działalność pożytku publicznego i działalność gospodarczą można w dobry i skuteczny sposób realizować misje firmy społecznej.

Jak prowadzić działalność pożytku publicznego w przedsiębiorstwie społecznym? Wnioski.

Jest tutaj kilka istotnych spraw.

Po pierwsze, warto zwrócić uwagę na spójność prowadzonego biznesu i realizowanych celów społecznych. Przykładowo, jeśli firma społeczna zajmuje się dostarczaniem zdrowego cateringu, to naturalnym obszarem działalności pożytku publicznego będzie działalność w zakresie zdrowia.

Po drugie, czasami warto poszukać efekt synergii między działalnością pożytku publicznego i działalności gospodarczej. Okazuje się, że efektem ubocznym działalność pożytku publicznego może być pozytywny rozgłos, czy dobry wizerunek firmy społecznej. Z kolei działalność pożytku publicznego może być uzupełnieniem oferty komercyjnej (np. dla klientów, których nie stać na nasze usługi – im niekiedy możemy zaproponować udział w projekcie finansowanym ze środków zewnętrznych).

Po trzecie, jeśli prowadzimy działalność odpłatną, to nie może się ona pokrywać z działalnością gospodarczą (liczy się klasa według Polskiej Klasyfikacji Działalności). Oznacza to, że jak organizuje szkolenia w ramach działalności odpłatnej, to nie mogę ich jednocześnie robić w ramach działalności gospodarczej (to samo PKD).

Po czwarte, pamiętajmy o niuansach dot. przeznaczania zysku w firmie społecznej wynikających ze stosowanej wersji Wytycznych CT9. Najnowsza wersja tych Wytycznych nie przewiduje finansowania działalności pożytku publicznego z zysku. Co nie oznacza oczywiście, że nie możemy tej działalności prowadzić.

To tyle nt. działalności pożytku publicznego w przedsiębiorstwie społecznym. Jeśli masz jakieś pytania lub chcesz się podzielić swoim doświadczeniem, to zapraszam do komentowania wpisu.