Przedsiębiorstwo społeczne to pojęcie które wiele osób dziwi. Myślą, że to oksymoron, czyli zestawienie wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu. Czy przedsiębiorstwo może być społeczne? Czy ten, który wystawia faktury i drukuje paragony zawsze jest przedsiębiorstwem? Czy Uniwersytet Trzeciego Wieku, który organizuje odpłatne wycieczki dla seniorów jest przedsiębiorstwem społecznym, bo ma misję społeczną?

„Przedsiębiorstwo” i „społeczne” potocznie

Przedsiębiorstwo, w potocznym rozumieniu, to należący do kogoś majątek, który służy do zarabiania pieniędzy, często dzięki zatrudnionym pracownikom w tym przedsiębiorstwie. Warto tu podkreślić fragment o zarabianiu pieniędzy. Bardzo wiele osób zapytanych o to, „po co zakłada się firmę”, odpowie „by zarabiać”. Zarabianie pieniędzy przez przedsiębiorstwo to dla wielu oczywistość związana z firmą i podstawowy jej cel. Jednym słowem: „Jest przedsiębiorstwo – musi być zysk”.

Właśnie dlatego, gdy zestawiamy słowo „przedsiębiorstwo” ze słowem „społeczne”, wydaje się to nie do pogodzenia. Dlaczego? Bo słowo „społeczne” potocznie znaczy tyle samo, co „darmowe” lub „nie dla pieniędzy”. Właśnie dlatego zestawienie „przedsiębiorstwo społeczne” budzi u wielu zdziwienie bo jak pogodzić działanie dla zysku z robieniem czegoś za darmo…

„Przedsiębiorstwo” i „społeczne” wg prawa

Ustawy, rozporządzenia, orzecznictwo sądów, prawo lokalne, czyli to stanowione przez samorząd, wprowadza definicje oraz zasady, wg których działamy. Wprowadza także warunki, które jeśli są spełnione to coś się zmienia albo ktoś lub coś uzyskuje pewien status lub nabywa uprawnienia.

Zgodnie z art. 55 Kodeksu Cywilnego „Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej”. „Prowadzenie działalności gospodarczej” zostało tu szczególnie zaznaczone, bo:

• po pierwsze to prowadzenie działalności gospodarczej jest celem, a nie generowanie zysku,
• po drugie oznacza to, że prowadzenie działalności gospodarczej jest warunkiem nazwania podmiotu prowadzącego tę działalność przedsiębiorstwem.

Jeśli weźmiemy pod uwagę, że prowadzenie działalności gospodarczej wymaga wpisu do któregoś z dwóch rejestrów przedsiębiorców, tj. Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej tzw. CEIDG lub rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez Krajowy Rejestr Sądowy, to zrozumiemy wtedy, że „przedsiębiorcą jest osoba lub podmiot prawny wpisany do rejestru przedsiębiorców”.

O ile definicja „przedsiębiorstwa” jest precyzyjnie zdefiniowana to wprost przeciwnie jest z definicją słowa „społeczny”. Do 2003 roku w ustawach regulujących działalność organizacji pozarządowych odnosiła się albo do ich formy prawnej albo nazywana była „działalnością statutową”, ale nie „działalnością społeczną”.

Znaczącą zmianą było wprowadzenie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Wspomniana ustawa wprowadziła bowiem pojęcie „działalności pożytku publicznego” (ale nie działalności społecznej), a jej art. 4 wymienia rodzaje zadań „w sferze pożytku publicznego”. Choć jest oczywistym, że wszystkie te zadania mają charakter „działalności społecznej” to jednak nie jest to definicja ustawowa, która precyzuje, co ma, a co nie charakter „społeczny”.

Choć ożywiona dyskusja nad definicją przedsiębiorstwa społecznego i ustawą wprowadzającą definicję trwa nieprzerwanie od 2006 r. (kiedy pod kierunkiem Huberta Izdebskiego i Jerzego Hausnera powstały założenia do ustawy o przedsiębiorstwie społecznym), to jednak do tej pory żaden z projektów (a było ich kilka) nie doczekał się uchwalenia przez Sejm. Brak ustawowej definicji sprawia, że nie ma prawnych ograniczeń, by:

• każdy, kto ma na to ochotę uznawał swoją działalność za „przedsiębiorstwo społeczne” i
• ten zwrot był częścią nazwy przedsiębiorstwa.

Pierwsza definicja przedsiębiorstwa społecznego

Pierwszy projekt ustawy o przedsiębiorstwie społecznym powstał w 1981 roku i opracował go zespół roboczy pod kierownictwem Leszka Balcerowicza w skład którego wchodzili między innymi Andrzej Milczanowski i Edward E. Nowak. Zespół ten nosił nazwę „Sieci Wiodących Zakładów Pracy”, a jego efekty stały się później podstawą do opracowania „planu Balcerowicza”.

Zgodnie z tą ustawą:

• “Podstawową jednostką organizacyjną gospodarki powinno stać się przedsiębiorstwo społeczne, którym zarządza załoga reprezentowana przez radę pracowniczą, a operatywnie kieruje dyrektor, powoływany drogą konkursu przez radę i przez nią też odwoływany” a także
• „Przedsiębiorstwo społeczne prowadzi samodzielną działalność na zasadach rachunku ekonomicznego. Państwo powinno wpływać na jego działalność za pośrednictwem przepisów i środków ekonomicznych – cen, podatków, oprocentowania kredytów, kursów walutowych itp.”.

Wprowadzenie definicji przez KPRES w 2014 r.

Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej (KPRES) przyjęty przez Radę Ministrów w 2014 wprowadził definicję „przedsiębiorstwa społecznego”. Należy jednak podkreślić, że nie jest to definicja ustawowa, a definicja wprowadzająca pewien porządek w polityce Rządu.
Zgodnie z tą definicją celem działalności przedsiębiorstwa społecznego jest zatrudnianie osób w trudnej sytuacji, bezrobotnych, niepełnosprawnych, które z tego powodu są w szczególnej sytuacji na rynku pracy oraz pomoc tym osobom (poprzez działania nazywane „reintegracją społeczną i zawodową”).

Organizacja takiego przedsiębiorstwa uwzględnia ograniczenia i ryzyka związane z zatrudnianiem wspomnianych pracowników, a zysk firmy w całości musi być przeznaczony na:

• rozwój firmy lub
• finansowanie działań służących zdobyciu nowych kwalifikacji, wiedzy i umiejętności (na tym polega reintegracja zawodowa) lub
• finansowanie działań, dzięki, którym pracownicy nabędą lub odbudują umiejętności niezbędne w pracy i codziennym życiu (na tym polega reintegracja społeczna).

Innymi słowy przedsiębiorstwo działa jak każda firma, ale po to by dać pracę potrzebującym i sfinansować pomoc i rozwój tych osób.

Taka definicja przedsiębiorstwa społecznego od początku jej opracowania była kwestionowana przez część środowiska działaczy społecznych. Zgodnie z tą definicją nie jest bowiem przedsiębiorstwem społecznym działalność gospodarcza stowarzyszeń i fundacji, która prowadzona jest po to by zarobiły one pieniądze, którymi sfinansują później działalność społeczną. Nie jest na przykład przedsiębiorstwem społecznym stowarzyszenie, które wydaje kalendarze (nie zatrudniając osób w trudnej sytuacji) po to by w ten sposób zarobić pieniądze na zajęcia pozalekcyjne dla dzieci.

Jeśli rozważasz powołanie przedsiębiorstwa społecznego, to skorzystaj z darmowego kursu e-mail “Firma społeczna – jak zacząć?”. Przez trzy dni otrzymasz dodatkowe informacje przydatna początku drogi firmy społecznej.

Aktualna definicja

Obecnie stosowana definicja wywodzi się z definicji opisanej w KPRES. Przedsiębiorstwa społeczne stanowią obecnie istotny element polityki społecznej, ponieważ służą zatrudnianiu osób bezrobotnych i będących w trudnej sytuacji np. z powodu niepełnosprawności lub ubóstwa.

Właśnie dlatego tworzenie przedsiębiorstw społecznych wspierane jest między innymi ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego wg zasad i definicji zawartych w Wytycznych w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków EFS i EFRR.

Zgodnie z definicją z wytycznych z 8 lipca 2019 przedsiębiorstwo społeczne:

1. to podmiot ekonomii społecznej, który prowadzi działalność gospodarczą zarejestrowaną w KRS lub działalność odpłatną pożytku publicznego lub działalność oświatową lub działalność kulturalną;
2. zatrudnia co najmniej 30% osób, które znalazły się w trudnej sytuacji;
3. nie dystrybuuje zysku pomiędzy udziałowców, akcjonariuszy lub pracowników, ale przeznacza go na rozwój firmy lub na reintegrację zawodową i społeczną;
4. jest zarządzane na zasadach demokratycznych;
5. posiada limit wysokości wynagrodzeń tak, aby ich wysokość nie była sprzeczna z ideą przedsiębiorstwa społecznego;
6. zatrudnia w oparciu o umowę o pracę, spółdzielczą umowę o pracę lub umowę cywilnoprawną (z wyłączeniem osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych, które prowadzą działalność gospodarczą), co najmniej trzy osoby w wymiarze czasu pracy co najmniej ¼ etatu, a w przypadku umów cywilnoprawnych na okres nie krótszy niż 3 miesiące i obejmujący nie mniej niż 120 godzin pracy łącznie przez wszystkie miesiące, przy zachowaniu proporcji zatrudnienia określonych w pkt 2;
7. prowadzi wobec zatrudnionych osób, o których mowa w pkt 2, uzgodniony z tymi osobami i określony w czasie proces reintegracyjny, mający na celu zdobycie lub odzyskanie kwalifikacji zawodowych lub kompetencji kluczowych.

Powyższa definicja nie jest sprzeczna z definicją „przedsiębiorstwa” opisaną w Kodeksie Cywilnym. Ta bowiem opisuje „przedsiębiorstwo społeczne” a nie „przedsiębiorstwo”.

Cechy firmy społecznej w praktyce. Zapis liva na Facebook

Na początku czerwca 2020 r. wspólnie z Waldkiem Żbikiem zrobiliśmy live na Facebooku dot. cechy firmy społecznej. Poniżej możesz go obejrzeć. Nagranie zaczyna się od 1 minty i 30 sekundy.

Przyszłość

Ponieważ wytyczne wprowadzane są na zasadzie „komunikatu” Ministra Inwestycji i Rozwoju, dlatego możliwe są częste, niewymagające formalności zmiany treści tych wytycznych, w tym oczywiście zmiany w definicji przedsiębiorstwa społecznego. Już teraz trwają prace nad wprowadzeniem nowego typu przedsiębiorstwa społecznego, które miałoby swoją rolę na terenach marginalizowanych, o których mowa w Strategii Rozwoju Regionalnego 2030, ale to już temat na kolejny artykuł.

To tyle nt. definicji przedsiębiorstwa społecznego. Jeśłi nie chcesz, by ominęły Cię kolejne artykuły na tym blogu, zapraszam do zapisania się do newslettera.