Słownik

W tym miejscu chcemy wyjaśnić najważniejsze pojęcia, które pojawiają się na naszym blogu, a które mogą Ci być nieznane.

Jeśli chcesz coś dodać do tego słownika, napisz do nas korzystając z formularza kontaktowego, a zamieścimy tutaj stosowne wyjaśnienie.

Przedsiębiorstwo społeczne, firma społeczna

Organizacja, w której działalność gospodarcza jest narzędziem do realizacji celu społecznego; w Polsce tym celem społecznym jest zwykle reintegracja osób defaworyzowanych, czyli umożliwienie skutecznego powrotu na rynek pracy osobom, które z różnych powodów nie pracują. Przedsiębiorstwo społeczne jest szczególnym statusem, który można otrzymać po spełnieniu określonych cech. Wynikają one z tzw. Wytycznych CT9.

Jesienią 2022 r. weszła w życie ustawa o ekonomii społecznej, która sprawiła, że definicja przedsiębiorstwa społecznego jest określona w przepisach prawa. W tym temacie polecam ten wpis na blogu. Uzyskanie statusu przedsiębiorstwa społecznego wymaga spełnienia szeregu warunków oraz złożenia wniosku do wojewody właściwego ze względu na siedzibę podmiotu.

Podmiot ekonomii społecznej

Najbardziej szeroka kategoria podmiotów aktywnych w tzw. ekonomii społecznej. W myśl Wytycznych CT9 mieszczą się tutaj:

spółdzielnie socjalne działające na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 2085),
warsztaty terapii zajęciowej i zakłady aktywności zawodowej działające na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 573),
centra integracji społecznej i kluby integracji społecznej działające na podstawie ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2020 r. poz. 176),
spółdzielnie pracy, w tym spółdzielnie inwalidów i spółdzielnie niewidomych działające na podstawie ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2021 r. poz. 648),
organizacje pozarządowe, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2020 r. poz. 1057) z wyjątkiem: partii politycznych, związków zawodowych i organizacji pracodawców, samorządów zawodowych i fundacji utworzonych przez partie polityczne,
podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 3 pkt 1, 2 i 4 ustawy o działalności pożytku publicznego:
- osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego,
- stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
- spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2019 r. poz. 1468, 1495 i 2251), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników,
koła gospodyń wiejskich działające na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich (Dz. U. z 2021 r. poz. 165).

Katalog podmiotów ekonomii społecznej znajdzieszmy także w ustawie o ekonomii społecznej. W dużej mierze pokrywa się on z powyższą listą. W myśl tej ustawy zaliczamy tutaj:

spółdzielnię socjalną,
warsztat terapii zajęciowej i zakład aktywności zawodowej,
centrum integracji społecznej i klub integracji społecznej,
spółdzielnię pracy, w tym spółdzielnię inwalidów i spółdzielnię niewidomych, oraz spółdzielnię produkcji rolnej,
organizację pozarządową, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U.
z 2022 r. poz. 1327 i 1265), z wyjątkiem partii politycznych, europejskich partii politycznych, związków zawodowych i organizacji pracodawców,
samorządów zawodowych, fundacji utworzonych przez partie polityczne i europejskich fundacji politycznych,
podmiot, o którym mowa w art. 3 ust. 3 pkt 1, 2 lub 4 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
- osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego,
- stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
- spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2019 r. poz. 1468, 1495 i 2251), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników.

Działalność odpłatna pożytku publicznego

Umożliwia prowadzenie sprzedaży w organizacji pozarządowej (np. pobierania opłat od uczestników naszych działań) bez działalności gospodarczej. Działalność odpłatną pożytku publicznego mogą też prowadzić np. spółki z o.o. non profit oraz spółdzielnie socjalne. Może ona mieć trzy formy:

pobierania wynagrodzenia za działania, które mieszczą się w tzw. sferze pożytku publicznego przez ww. podmioty (np. fundacja organizuje szkolenie dla seniorów z obsługi komputera, za które pobiera wynagrodzenie).
sprzedaż wytworzonych towarów lub świadczenie usług w zakresie
- rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub
- integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, o których mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym oraz ustawie z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych

(dotyczy to np. działań centrum integracji społecznej, warsztatu terapii zajęciowej, czy zakładu aktywności zawodowej)

sprzedaż przedmiotów darowizny np. fundacja otrzymała w ramach darowizny tysiąc książek, może je teraz sprzedać właśnie w ramach działalności odpłatnej pożytku publicznego.

Kluczowe uwarunkowania działalności odpłatnej pożytku publicznego:

Przychód z działalności odpłatnej ma służyć wyłącznie działalności pożytku publicznego (czyli środki ze sprzedaży ww. tysiąca książek mają być przeznaczone na działalność pożytku publicznego).
Przychód (wynagrodzenie) pobierane przez organizację za działania, które mieszczą się w tzw. sferze pożytku publicznego nie może być większe od kosztów tej działalności (czyli organizacja nie może mieć dochodu na tej działalności).
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie osoby fizycznej z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu statutowej działalności odpłatnej pożytku publicznego, za okres ostatniego roku obrotowego, a w przypadku zatrudnienia trwającego krócej niż rok obrotowy – za okres tego zatrudnienia, nie może przekroczyć 3-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni (ok. 22 tys. zł średniomiesięcznie w 2024 r.).

Sfery pożytku publicznego

Sfery pożytku publicznego określone są w art. 4 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Są to zadania w zakresie:

pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób;
wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
tworzenia warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej;
udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz zwiększania świadomości prawnej społeczeństwa;
działalności na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;
działalności charytatywnej;
podtrzymywania i upowszechniania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej;
działalności na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego;
działalności na rzecz integracji cudzoziemców;
ochrony i promocji zdrowia, w tym działalności leczniczej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2022 r. poz. 633, z późn. zm.2) );
działalności na rzecz osób niepełnosprawnych;
promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy;
działalności na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn;
działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym;
działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości;
działalności wspomagającej rozwój techniki, wynalazczości i innowacyjności oraz rozpowszechnianie i wdrażanie nowych rozwiązań technicznych w praktyce gospodarczej;
działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych;
nauki, szkolnictwa wyższego, edukacji, oświaty i wychowania;
działalności na rzecz dzieci i młodzieży, w tym wypoczynku dzieci i młodzieży;
kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego;
wspierania i upowszechniania kultury fizycznej;
ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego;
turystyki i krajoznawstwa;
porządku i bezpieczeństwa publicznego;
obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;
upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działań wspomagających rozwój demokracji;
udzielania nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego;
ratownictwa i ochrony ludności;
pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą;
upowszechniania i ochrony praw konsumentów;
działalności na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami;
promocji i organizacji wolontariatu;
pomocy Polonii i Polakom za granicą;
działalności na rzecz kombatantów i osób represjonowanych;
działalności na rzecz weteranów i weteranów poszkodowanych w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o weteranach działań poza granicami państwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 2205);
promocji Rzeczypospolitej Polskiej za granicą;
działalności na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechniania i ochrony praw dziecka;
przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym;
rewitalizacji;
działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, w zakresie określonym w pkt 1–32a;
działalności na rzecz podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych, o których mowa w ustawie z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej (Dz. U. poz. 1812 i 2140).

Wytyczne CT9

Pełna nazwa to Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014-2020.

Są one istotne dla przedsiębiorstwa społecznych, które ubiegają się o dotacje na miejsca pracy dla osób defaworyzowanych. Określają bowiem warunki brzegowe, jakie muszą być spełnione, by dany podmiot był uznany za przedsiębiorstwo społeczne.

Ostatnia ich wersja pochodzi z 2019 r., ale są też Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej, które stosują wcześniejszą wersję Wytycznych z uwagi na fakt, że działalność danego OWESu rozpoczęła się wcześniej (a dokładniej dany projekt realizowany przez OWES wystartował wcześniej).

Wytyczne CT9 znajdziesz tutaj.

Formy prawne przedsiębiorstwa społecznego

Przedsiębiorstwo społeczne jest szczególnym statusem, który można nabyć po spełnieniu szeregu warunków. Status ten mogą otrzymać podmioty działające w ramach różnych form prawnych, np. spółdzielnie socjalne, spółki z o.o. non profit, czy też fundacje. Na blogu znajdziesz kilka wpisów, które ułatwią wybór formy prawnej przedsiębiorstwa społecznego:

Forma prawna przedsiębiorstwa społecznego. Co wybrać? (znajdziesz tutaj omówienie możliwych form prawnych PS)
Forma prawna przedsiębiorstwa społecznego. Co wybrać? Cz. 2 (dowiesz się z tego wpisu, kiedy najczęściej jako PS wybierane są: spółdzielnia socjalna, stowarzyszenie, fundacja, spółka z o.o. non profit)
Forma prawna przedsiębiorstwa społecznego. Co wybrać? Cz. 3 (z tego wpisu dowiesz się, jakie pytania warto sobie zadać szukając najlepszej formy prawnej przedsiębiorstwa społecznego).

Fundacja

Fundacja to organizacja, która została powołana:

przez fundatora lub fundatorów
do tego, by realizować w sposób trwały cele określone w akcie fundacyjnym na podstawie powierzonego jej majątku.

Cele fundacji muszą być społecznie lub gospodarczo użyteczne. Kluczową osobą przy powoływaniu fundacji jest fundator, który przekazuje swój majątek, w oparciu o który fundacje będzie realizowała wyznaczone przez niego cele.

Polecamy wpis wady i zalety fundacji jako przedsiębiorstwa społecznego.

Spółka non profit

Zrzeszenie kapitału dla realizacji celu społecznego. Spółka non profit działa w oparciu o kodeks spółek handlowych, jak standardowa spółka, ale realizuje cele społeczne, które zapisane są w umowie spółki. W spółce non profit obowiązuje zakaz podziału zysku między wspólników.

Z reguły spółka non profit to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która spełnia powyższe warunki.

W temacie spółki non profit polecamy kilka wpisów na naszym blogu:

Spółdzielnia socjalna

Najprościej rzecz ujmując spółdzielnia socjalna to grupa ludzi – w przeważającej części to osoby, które „wypadły” z rynku pracy – którzy prowadzą wspólną działalność gospodarczą dla zapewnienia sobie miejsca pracy. Jest to tzw. spółdzielnia socjalna założona przez osoby fizyczne.

Spółdzielnia socjalna może być też założona przez osoby prawne (jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe oraz kościelne osoby prawne). Cel działania spółdzielni wówczas się nie zmienia – jest nim zapewnienie miejsc pracy dla osób defaworyzowanych. Taka spółdzielnia ma natomiast kilka specyficznych uwarunkowań.

W polskim porządku prawnym spółdzielnie socjalne są obecne od 2004 r. Więcej nt. spółdzielni socjalnych znajdziesz na blogu Spółdzielnia Socjalna w praktyce.

Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES)

Organizacja lub konsorcjum organizacji, które specjalizują się we wsparciu przedsiębiorstw społecznych i podmiotów ekonomii społecznej. Aby pełnić funkcję OWES należy spełniać szereg standardów działania i przejść proces akredytacji. OWESy m.in. udzielają dotacje na miejsca pracy dla osób defaworyzowanych w przedsiębiorstwach społecznych. Jeśli chcesz założyć przedsiębiorstwo społeczne lub podmiot ekonomii społecznej, to OWES z reguły jest pierwszym adresem, pod który warto się udać. Wykaz akredytowanych OWES znajdziesz tutaj.

Osoby defaworyzowane (zagrożone wykluczeniem społecznym)

Grupa osób, która jest w trudnej sytuacji na rynku pracy i w związku z tym jej zatrudnienie w przedsiębiorstwie społecznym może być wspierane. Ustawa o ekonomii społecznej wymienia tutaj:

bezrobotnego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 690, 830, 1079, 1383 i 1561),
bezrobotnego długotrwale, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
poszukującego pracy, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 22 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, bez zatrudnienia:
– w wieku do 30. roku życia oraz po ukończeniu 50. roku życia lub
– niewykonującego innej pracy zarobkowej, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
osobę niepełnosprawną w rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
absolwenta centrum integracji społecznej oraz absolwenta klubu integracji społecznej, o których mowa w art. 2 pkt 1a i 1b ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym,
osobę spełniającą kryteria, o których mowa w art. 8 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r. poz. 2268, z późn. zm.3)),
osobę uprawnioną do specjalnego zasiłku opiekuńczego, o której mowa w art. 16a ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 615 i 1265),
osobę usamodzielnianą, o której mowa w art. 140 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2022 r. poz. 447 i 1700) oraz art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej,
osobę z zaburzeniami psychicznymi, o której mowa w art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2020 r. poz. 685 oraz z 2022 r. poz. 974 i 1700),
osobę pozbawioną wolności, osobę opuszczającą zakład karny oraz pełnoletnią osobę opuszczającą zakład poprawczy,
osobę starszą, o której mowa w art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o osobach starszych (Dz. U. poz. 1705),
osobę, która uzyskała w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą.