Dzisiaj przyjrzymy się bliżej spółce non profit. Odpowiemy sobie na pytanie, w jakim kontekście takie spółki najczęściej funkcjonują oraz zastanowimy się, czy taka spółka może być traktowana jako organizacja pozarządowa.

Non profit a not for profit

W klasycznym rozumieniu non profit to działalność niedochodowa, działalność bez zysku, która w ogóle nie jest działalnością o charakterze ekonomicznym (czyli podmiot non profit w tym ujęciu nie prowadzi działalności gospodarczej).

Z kolei działalność not for profit to działalność „nie dla zysku” – zysk może wystąpić, ale przeznaczony jest na zadania statutowe.

W praktyce oba terminy są zwykle utożsamiane, a zdecydowanie częściej jest używane określenie „non profit” (pewnie dlatego, że jest po prostu krótsze i bardziej zrozumiałe).

Tym samym spółki, które mają społeczny charakter i cele, najczęściej posługują się określeniem „non profit”, mimo że np. prowadzą działalność gospodarczą.

W taki właśnie sam sposób używam tego określenia na blogu.

Kiedy spółka będzie miała charakter non profit?

Z powyższych rozważań wynika, że charakter ten wiąże się z realizacją społecznych celów. Musimy przy tym pamiętać, że spółki działają na podstawie kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z nim (dla dociekliwych: w przypadku spółki z o. o. chodzi o art. 151 par. 1 KSH) spółka może zostać utworzona w każdym celu prawnie dopuszczalnym. Nie musi to być więc cel zarobkowy. Może to być właśnie cel społeczny.

W praktyce jako spółki non profit powstają spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wchodzą tutaj jeszcze w grę: spółka akcyjna, ewentualnie prosta spółka akcyjna (pojawi się w obrocie od 1 marca 2021 r.).

Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że spółki non profit mogą funkcjonować jako:

• spółki, które spełniają warunki przewidziane w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, co uprawnia je do prowadzenia działalności pożytku publicznego,
• firmy społeczne, o ile spełniają dodatkowe warunki wynikające z Wytycznych dot. realizacji projektów w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem Europejskiego Funduszu Społecznego.

Tych pierwszych jest kilkadziesiąt w skali kraju (tak się szacuje, bo szczegółowe statystyki nie są prowadzone). Firm społecznych w formie spółki z o.o. jest 282 (na podstawie listy przedsiębiorstw społecznych prowadzonej przez Departament Ekonomii Społecznej i Solidarnej Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej).

Spółki non profit, o których mówi ustawa o pożytku publicznym

Ustawa wymienia tutaj spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, które:

• nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz
• przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz
• nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników.

Podmioty te mogą prowadzić działalność pożytku publicznego (w skrócie działalność użyteczną społecznie dla swojego otoczenia).

Spółki non profit jako przedsiębiorstwa społeczne

Spółki non profit mogą również zdobyć status przedsiębiorstwa społecznego. Wymaga to spełnienia szeregu warunków, w tym m.in. takich jak:

• wyodrębnienie pod względem organizacyjnym i rachunkowym – posiadanie osobowości prawnej,
• prowadzenie jednego z czterech rodzajów działalności (zwykle jest to działalność gospodarcza),
• określony cel działania w postaci reintegracji społecznej i zawodowej osób doświadczających trudności na rynku pracy,
• przestrzeganie limitów zatrudnienia (określony odsetek pracowników mają stanowić osoby defaworyzowane, np. bezrobotne lub z niepełnosprawnością),
• brak podziału zysku między wspólników,
• zarządzanie na zasadach demokratycznych,
• przestrzeganie limitów wynagrodzeń (zarobki nie mogą przekroczyć 3 krotności przeciętnej pensji),
• zatrudnienie co najmniej 3 osób (przy czym bierzemy pod uwagę wyłącznie osoby, które pracują na ¼ etatu lub na umowę zlecenia w wymiarze co najmniej 120 h na 3 miesiące).

Pewne różnice mogą wynikać z wersji Wytycznych, która jest stosowana na danym terenie. Przypominam bowiem, że tworzenie tych spółek ma zwykle kontekst dotacyjny. Można pozyskać dotacje na miejsce pracy w firmie społecznej dla osoby np. bezrobotnej czy z niepełnosprawnością.

Więcej informacji nt. definicji przedsiębiorstwa społecznego znajdziesz w mini kursie (dedykowanym dla osób, które chcą zacząć) oraz w artykule Witka Ekielskiego.

Jeśli z kolei zastanawiasz się, w jaki sposób zarabia się w spółce z o.o. non profit, to polecam Ci ten wpis na blogu.

Czy spółka non profit jest organizacją pozarządową?

Sprawa jest mocno nieoczywista. Kilka lat temu pytałem o to prawnika, który uznał, że nie. Ostatnio wróciłem jednak do tej kwestii i raczej skłaniam się ku odpowiedzi pozytywnej ? Już wyjaśniam szczegóły.

Definicja organizacji pozarządowej

Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (art. 3 ust. 2): organizacjami pozarządowymi są osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, które nie:

• są jednostkami sektora finansów publicznych w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych lub przedsiębiorstwami, instytutami badawczymi, bankami i spółkami prawa handlowego będącymi państwowymi lub samorządowymi osobami prawnymi,
• działają w celu osiągnięcia zysku.

Organizacje te mogą prowadzić działalność pożytku publicznego. Jednocześnie w art. 3 ust. 3 ustawa o pożytku publicznym definiuje, jakie jeszcze organizacje mogą prowadzić działalność pożytku publicznego. Wymienia tutaj m.in. spółki non profit, które (jak już wspominałem powyżej) m.in. nie działają w celu osiągania zysku.

Zdaniem części komentatorów oznacza to, że podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 nie mają statusu organizacji pozarządowej, bo gdyby miały, to bez sensu byłoby wymienianie ich w oddzielnym artykule (skoro i tak mogą prowadzić działalność pożytku publicznego jako organizacje pozarządowe). Pojawiają się także argumenty, że spółka zawsze będzie przedsiębiorcą, bo podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Tym samym lokuje to spółkę w działalności rynkowej (II sektor), a nie w trzecim sektorze.

O ile pierwszy argument wydaje mi się logiczny, a tyle drugi już niekoniecznie (fakt prowadzenia działalność gospodarczej nie przesądza dla mnie charakteru organizacji).

Zanim przedstawię argumenty za zaliczeniem spółek do organizacji pozarządowych, zastanówmy się…

Czy to ma w ogóle znaczenie?

Wbrew pozorom ma ?. Organizacje pozarządowe mogą bowiem korzystać z większej liczby środków dotacyjnych niż spółki non profit. Utożsamienie tych pojęć otwiera dla spółek nowe możliwości.

Okazuje się, że w interesującym nas temacie wypowiadały się sądy administracyjne, a kontekst był właśnie taki, że spółki z o.o. wnioskowały o środki, grantodawca odrzucił wniosek z powodów formalnych (twierdząc, że spółka z o.o. non profit nie jest organizacją pozarządową). Sprawy kończyły się w sądach.

Co wynika z orzeczeń sądowych?

Posłużę się tutaj Wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 stycznia 2012 r. (II GSK 2457/11), który uznał spółkę z o.o. non profit za organizację pozarządową. Oto najważniejsze elementy argumentacji:

• definicja legalna organizacji pozarządowej znajduje się w art. 3 ust. 2 ustawy o pożytku publicznym, zastanawiając się czy podmiot jest organizacją pozarządową należy zweryfikować to w kontekście tego artykułu (niezrozumiałe i niezasadne jest powoływanie się jedynie na art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego),
• dodanie spółek do listy podmiotów, które mogą prowadzić działalność pożytku publicznego nie rzutuje w żaden sposób na rozumienie pojęcia „organizacji pozarządowej”,
• gdyby ustawodawca chciał wyłączyć spółki spod definicji organizacji pozarządowej powinien to uczynić wyraźnie.

Poza tym zgodnie z Wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z siedzibą w Kielcach z dnia 24 maja 2016 r. (I SA/Ke 239/16) jedyne kryteria, jakie decydują o posiadaniu statusu organizacji pozarządowej znajdują się w art. 3 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego. Oznacza to, że jeśli podmiot spełnia określone tam warunki (wymienione wcześniej) to będzie traktowany jak organizacja pozarządowa.

Podsumowując, wobec powyższych wyroków sądów, uznać można, że spółka non profit może być organizacją pozarządową (jeśli spełnia definicje tej organizacji zgodnie z ustawą o pożytku publicznym). Podobną opinię można znaleźć w tym artykule na portalu ngo.

Zastrzegam jednak, że nie dla wszystkich sprawa jest oczywista, dlatego można spotkać różne interpretacje i podejścia. Prawda jest bowiem taka, że większość osób na wieść o tym, że spółka non profit jest organizacją pozarządową reaguje zdziwieniem i niedowierzaniem. Sam tak zareagowałem, jak zobaczyłem powyższe orzeczenia 🙂

To tyle nt. spółki non profit. Jeśli coś jest niezrozumiałe lub masz inne zdanie w temacie, to zachęcam do komentowania wpisu. Jestem otwarty na arguemnty 🙂 Oczywiście udostępnienie postu w mediach społecznościowych mile widziane ?